Можеби многу од истите места сте ги посетиле или би можеле да ги посетите во некој друг контекст – многу од нив ќе ви ги препорачаат како нешто што мора да се види во Македонија – но, се’ добива некаква поинаква смисла кога ќе ги нанижете на конецот на една друга приказна, на пример – геолошката. Имавме прилика да бидеме сведоци на првата специјална геолошка тура низ Македонија и доживеавме едно такво искуство.
Многу пати сме слушале и сме го почувствувале сулфурното испарување на вулканот во охридското село Косел, за кое некогаш популарното југословенско списание „Политикин Забавник“, во рубриката „Дали сте знаеле дека..“, беше напишало дека таму се наоѓа единствениот жив вулкан на Балканот. Многу пати сме ги виделе и загадочните „вулкански капи“ лево од патот од Куманово накај Крива Паланка. Сме слушале и за „Кристалната пештера“ во Дебар, за која велат дека била многу голема, целата од кристали – „непроценливо национално богатство на Македонија“. Сме слушале и сме ја виделе „камената свадба“ во Куклица кај Кратово и сме чуле дека Кратово е подигнато врз капата на дамнешен вулкан. Но, на малкумина ни паднало на памет дека сите тие места, колку и да ни личеле меѓусебно неповрзани, сепак, на некој начин се поврзани.
Имавме прилика да не’ поканат на патување кое ни го покажа тоа. Дојде покана, од Љупчо Јузмески, туристички водич од Охрид, одликуван со наградата „Најдобар промотор на Македонија“ за 2011 година. Рече: „Имам нешто ексклузивно: ‘Вулканите на Македонија’, специјална тура за геолози од Полска“, четири дена..“. Лесно не’ кандиса. Стоиме на договореното место, на првата бензинска станица кон Струга од Ќафасан, граничниот премин од Албанија кон Македонија. Набргу пред нас се појави автобусот, бел, со натписи „PKS Kamienna Góra“. Влегуваме, се запознаваме со луѓето кои ја водат групата на патување по геолошките атракции низ балканските земји и – тргнуваме. Пред нас се четири дена.
Прв ден. Штотуку ја одминавме Струга. Неколкучасовното непланирано задржување на граничните премини од Црна Гора до Македонија налага да се бара план „Б“. Веќе е доцна попладне, ќе се задржиме само на знаменитостите и амбиентот на Охрид. Се возиме веќе петнаесетина минути, а веќе чувме неколку точки од презентацијата на Љупчо: за настанокот на Охридското Езеро, за значењето на попатните топоими, за пештерска црква и ранохристијанската базилика кај „Свети Еразмо“, за војничкиот контролен пункт на патот Виа Игнација – патот по кој се приближувавме кон Охрид.
Не случајно, веднаш зад влезот во градот, скршнуваме низ уличките на првите маала: пред нас се редеа куќи и улички, дрвја и храмови, како живи сведоштва за културолошкото шаренило на градот. Одиме кон Горна Порта, логичниот почеток – влезот во градот, горниот. Љубопитноста на погледите и педантност да не се пропушти моментот.
Се движиме по една стандардна рута, но, имаме добра прилика да ја надградиме претставата што ја имаме секое од местата. Антички театар – место на кои настапиле врвни светски уметници, толку многу, што можеше да се издвојат барем три-четворица што имаат полско потекло. Самуилова тврдина – патување низ историјата на градот и на Македонија; најдобрата позиција за панорамски фотографии.
Плаошник.. Панонска мисија, Велика Моравија, Свети Кирил и Методиј.. нешто што не’ прави блиски со Полјаците.. Светиклиментов универзитет, ранохристијански базилики, мозаици.. фотографирање, панорама на градот, „златен час“, зајдисонце.
Веќе ни е јасно – гостите се папсани од патување. Отпаѓа идејата за поглед кон градот од кајчиња, за пловење со брод до хотелот, во Свети Стефан. Продолжуваме кон Света Софија и Сараиште, кон куќата на Робевци и Плоштадот Свети Наум, кај пристаништето. Таму, на крајот на кејот, не’ чекаше автобусот.
Втор ден. Утро. 9:00. Најчесто користениот топоним кога треба со некого да се најдете во Охрид , „ Минимаркет“. Љупчо е веќе таму, во секој миг треба да пристигне и Јордан Коцевски, асистент на Факултетот за туризам и угостителство во Охрид. Јордан ќе го презентира вулканот во Косел. Пристигнуваат.
„Dzień dobry!“.. Тргнуваме. До Косел имаме дваесетина минути возење, тамам колку да се прашаме какво било сместувањето, да го провериме планот за денот и да забележиме дека веќе сме сите посвежи, одморени, и љубопитни. Мирисот на расипани јајца – на сулфур, најави дека сме блиску. Од патот кој го дели селото на половина, до вулканот има пет минути одење.
Тогаш се случи првото изненадување. Ни пријде човек кого го препознавме од претходниот ден. Кажа дека од името на гостите, би сакал да му врачи еден подарок на новинарот кој ќе патува со нив. Беше навистина убав гест на пријателство: промотивни материјали на Националниот геолошки институт на Полска, календар на геолошкиот саем што секоја година го приредуваат во градот Кјелце, од кој доаѓаат повеќето од нив, и неколку камчиња шаркаст кремен, камен со кој изобилува Полска. За Косел сме слушале и сме читале многу, но ова одење беше прилика да се почувствува една непозната радост – прашањата од луѓе чија струка е тоа што го гледаат и љубопитноста со која земаа камчиња за спомен.
Миг за подарок од полските геолози за Љупчо. Следна етапа: Заливот на коските – со „Музејот на вода“ и римскиот каструм и Свети Наум – манастирот и подводните „гејзери“ од кои извира Езерото.
Реакциите беа очигледни. „Музејот на вода“ ги маѓепса – со патувањето низ времето, и анимирањето на Љупчо кој преку игра им го долови животот на дамнешните земјаци.
Во Свети Наум, сакаа да зачуваат што повеќе од спомените – и од манастирот, и од „прекрасниот пејзаж“ кај изворите. Апаратите не престанаа. До следното утро: „ Czas wolny.“. Слободно попладне и фудбал: Полска-Грција.
Трет ден. Утрото најавува жестоки температури. Фудбалот завршил нерешено, 1-1, но, македонското пиво се погодило. Тргнуваме накај Дебар. Возбудата е обострана – денеска ќе ја видиме „Кристалната пештера“. Љупчо почнува со приказната за загревање – Струга. Само што ја одминавме – го имаше неговиот брилијантен момент. Штотуку навлеговме во долината на Црн Дрим, почна приказната за јагулата, час на македонски, час по некој збор на полски, испреплетена со приказната за печалбарството, својствено за крајот низ којшто поминувавме. „Струга.. старо име: Енхалон – јагула..“. (Дозволете ми да се изразам во прво лице): Сум слушал дека е вешт во тоа што го работи, но ова беше врвен „storytelling“. Полската вотка, со која повремено не’ нудеа новите пријатели, само ги подотвори чакрите! Стекнав уште еден херој!
10:45. Ѕвони телефонот на Љупчо. Беше лесно да се свати дека е „Рефик“, човекот што ќе не’ води во пештерата, да провери – германски педантно, работи во германска фирма, „Кнауф“ – дали е се’ в ред, дали ќе бидеме точно во 11:00 на договореното место. Речено – сторено.
Веднаш зад Рајчица, не’ чекаше Рефик Имами, рударски инженер, раководител на јамата „Кристална пештера“. Возбудата беше очигледна уште кога се приближивме кај масата со шлемовите, кај портирницата. И гостите веќе отприлика знаеа што да очекуваат. „Среќно!“
Го следиме снопот светлина со кој г. Рефик ги осветлува нештата што сака да ни ги покаже. Секој со својата љубопитност. „Чистината на кристалот е 99,99 отсто.. тоа е поради термоминералните води со кои изобилува дебарскиот крај..“.. тваква чистота на кристалот имало само во Мексико.. нема потреба од потпорни греди и ѕидови.. до толку кристалите биле испреплетени меѓусебно.. просторот изобилува со калциум сулфат.. веќе не ископуваат од „кристалната палата“, гипс вадат од површински копови во околината..
Kомпанијата „Кнауф“ има интересни визии за местото.. би сакале просторот да го претворат во ексклузивна концертна сала. На места го почувствувавме истиот мирис како мирисот кај вулканот во Косел. Се сетивме на еден разговор со еден повозрасен жител на Косел.. од повозрасните слушал дека кога реагира вулканот во Косел, реагирале и бањите во Дебар – засилено мирисало на сулфур и тука, и таму.
Излегуваме со насмевки. Камчиња од пештерата за нашите возачи, Андржеј и Дарек. Одиме накај Дебарски бањи – најлековитите термоминерални води во Европа, трети во светот – како што ќе дознаеме подоцна. Оттаму – во „Свети Јован – Бигорски“ – воодушевени од иконостасот.
До Скопје – пеколни горештини. Скопје. Миг да се „фати кривина“ – „Се гледаме во ресторанот, на македонската вечер“. По неколку часа пауза, повторно сме во истото друштво. Го разгледале Скопје, се сместиле во хотелот, масите во „Македонска куќа“ се наместени со македонски јадења. Набргу следува изненадувањето – презентација на скапоцениот камен од Македонија – македонскиот рубин – и прилика да го запознаат Деан Шкартов – Деко, човекот кој го откри и прв го изрежа. Задоволство на масите, љубопитност околу витрината со рубини и весели Полјаци како играат македонско оро! Уште еднаш, положивме!
Четврти ден, последен. Тргнуваме накај Костоперска карпа, една од вулканските капи на патот од Куманово накај Кратово и Крива Паланка. Кај Младо Нагоричане ќе не’ чека Стевче Доневски, основач на Центарот за карпеста уметност во Кратово, собирач и презентер на културно-историски факти и преданија за Кратово и околината. Глетката од карпата е величествена. Карпата – уште еден предизвик за геолозите. Одиме накај Куклица, да ги видиме „скаменетите сватови“, а оттаму накај Кратово, градот изграден врз некогашен вулкан, кој и ден-денес на три места испушта гасови. Прашања, прашања, прашања. Се’ што видовме беше предизвик и загатка за геолозите. А крајот беше спектакуларен.
Пречек со гајда, презентација на Кратово во сенката на 650 години старите кратовски борови и финале со кратовско домашно вино и ракија, во подрумот на Стевче.
Ја користиме последната прилика да прашаме за впечатоците. Со какво искуство ќе замине од Македонија, го прашавме Јан Ковалски, геолог, чија специјалист е рударството, човекот од кого го примивме подарокот во Косел.
„Мислам дека Македонија е многу убава земја. Има многу интересни нешта кои може да се посетат и да се видат, но мислам дека е потребна инфраструктура за сето тоа да им се приближи на туристите, да се подобри сигнализацијата на тоа што може да се види. Мислам дека е добро да се направи семинар или симпозиум и Институтот од Кјелце со радост би помогнал. Сево ова вреди да се види и ќе им го препорачам и на други геолози да го видат“, ни рече Ковалски.
До местото на нашата разделба, Куманово – побаравме оценка за турата од Андржеј Сјекјерски, сопственикот на туристичката агенција.
„Поголемиот дел од луѓето со кои патувавме, патуваат со нашата агенција веќе30 години. Од многуте патувања, знам што е тоа што ги интересира и решив да им предложам една геолошка тура низ балканските земји. Се обратив на еден мој соработник од Црна Гора, тој го организираше делот за Црна Гора и Хрватска и тој не’ поврза со Љупчо. Според нивните реакции додека патувавме, гледам дека од Македонија се задоволни и оваа тура ќе ја понудам и на другите геолошки заедници во Полска. Се надевам дека наскоро повторно ќе бидеме во Македонија“.
Запираме кај автобуската станица во Куманово. Од автобусот одеднаш екна песна – весела, на полски. Зборовите не ни беа целосно јасни, но пораката беше лесно да се насети: „До видување, пријатели!“. Последниот гест беше на Дарек: лименка полско пиво, „ Tyskie“. What a wonderful world!
Текст и фотографии: Васко Марковски
Спонзорирано од ФОТО-ТРАНСАКТА, бул. К.Ј.Питу 19-5/56, 1000 Скопје,
тел. 02 / 2462 859, 070 / 80 85 87, e-mail: fototransakta@t-home.mk
Коментари
Loading ...
