Блиску, а сепак далеку

Интервју со Сергеј Андреевски, ликовен уметник

Сергеј Андреевски, македонски ликовен уметник од средната генерација, најмалку време поминува во своето родно Скопје. Вистински глобтротер е и изложува низ целиот свет. Сепак, иако за себе тврди дека е балканоман, најмалку изложува токму на Балканот!

Ти си уметник кој буквално има изложувано по целиот свет: од Јапонија до САД. Како стојат работите со Балканот. Те има ли на овие простори?

– Јас бев првиот завршен студент на скопската тогашна Академија за ликовни уметности што изложувал во Белград, па потоа во Сараево, во Јесенице во Словенија итн. Се разбира, тогаш беше полесно бидејќи ја имавме Југославија како заедничка држава. Но, во поново време, откога се осамостоија републиките и откога се случи она што се случи, контактите како да ги снема. Сите се затворија во своите котарчиња, така што моите колеги и пријатели од тие екс-ју простори јас ги сретнувам сега по светот. Во САД се сретнав со белградски уметници. Во Истанбул, каде што беше организирана една колонија, наречена „Балкан арт“, со по еден уметник од секоја балканска држава, се сретнав со еден мој пријател, хрватски уметник. Со уметници од Црна Гора се сретнував во Италија. Во Грција се сретнав со мои пријатели-уметници од Албанија и Бугарија… Сакам да кажам дека уметниците, кои географски се многу блиску, во суштина денес се многу далечни. А тоа е навистина многу тажно. Всушност, најтажно е дека не се познаваме. Уметноста не би требало да има никаква допирна точка со политика, но политиката, сепак, ги крои условите на нејзиното егзистирање.

Имаш ли изложувано во поново време во соседните земји: Албанија, Грција, Србија…

– Во Албанија немам! Сега има една идеја заедно да изложуваме со албанскиот уметник Решат Амети, со кого неодамна заедно престојувавме на една колонија во Словенија. Кога Амети изложуваше во Скопје, јас се запознав со албанскиот конзул во Македонија, кој вети дека ќе ни организира заедничка изложба во Албанија. Мислам дека таа идеја веќе се развива и дека во скоро време ќе се реализира. Неодамна бев, со групата „Љубојна“ во Ивањица, Србија. Просто е неверојатно тоа чувство: колку сме блиску, а колку не се знаеме. Не помина толку време ни откога се раздвоивме, а веќе немаме поим што се случува на уметнички план во соседството. На пример, ја се гледам со екс-ју уметниците што емигрирале во САД и на Запад и знам повеќе што работат таму, отколку што знам што работат уметниците во Белград. А еве каде е Белград. Ама тоа се познати балкански приказни.

Постои ли на некој начин намера да не се познаваме? Конечно, луѓето тука со векови живеат едни покрај други, ама никогаш заедно…

– Јас го имам ова почувствуваме повеќе пати: кога ќе отидам некаде во светот, било на колонија, било на некоја манифестација или изложба, има некаква потцена кога ќе разберат дека сум од Македонија. Луѓето, едноставно, не знаат, ниту слушнале за нас… Меѓутоа таа потцена, кога ќе го видат делото, едноставно исчезнува… Приказната станува сосема поинаква.

Сликарството е, практично, универзален јазик…

– Да, да… Уметноста, воопшто… музиката, скулптурата, литературата… Кога ќе прочиташ добра книга, чувството е моќно. И тогаш вообичаените граници не само што се губат, туку уште повеќе те интересира и самиот автор, а и земјата од кај што потекнува.

Сепак, литературата подразбира посредништво, односно превод, а ликовната уметност и музиката се сосема универзални.

– Да, ама ќе ти кажам нешто: еве, во последно време се повеќе ги бараат правата за објавување на книгите на татко ми (Петре М. Андреевски, познат македонски писател; з.а.). Сега има два превода во Словенија, се преведува во Лондон, во Германија… Значи, ако е нешто квалитетно, тоа ќе избие на површина. И тогаш станува небитно од каде доаѓа авторот.

Но, глобализацијата, дури и без оглед на прокламираната регионална политика на Европската унија, е тешко победлива. Англосаксонската култура, едноставно, е прилично агресивна. Еве, на пример, знаеш ли некој ликовен уметник од Азербејџан?

– Не знам. Всушност, знам некого кого случајно сум го сретнал на некоја колонија, а не како име кое стигнало по вообичаените комуникациски канали. А од Велика Британија, ете, знам илјадници. Затоа што во секој момент знам што се случува, на пример, во „Тејт Модерн“ галеријата. Ама, тоа е тоа. Малите народи се маргинализирани.

Кога загина Тоше Проевски, еден грчки медиум напиша прилично цинична забелешка према грчката јавност. Имено, колегите се запрашаа како е можно цел Балкан да плаче по пејачот, а само Грција да остане рамнодушна, односно само Грција да не го слушала. Подлегнува ли уметноста на некој тип визирање, кога ги поминува границите? Постои ли некоја институционална брана што го запира тој проток на идеи?

– Првата причина е погрешниот избор. Сите балкански стратегии, барем на ова поле, од некои причини, се погрешни. Секогаш надвор се испраќаат погрешни и лоши уметнички репрезентации. Но, повторувам, она што е добро – останува. Данило Киш не беше југословенски официјален „репрезентативец“, ама неговото дело опстојува…

Да, ама Милан Кундера во едно интервју рече дека ако не избегал во Париз и не почнел да пишува на француски, веројатно никогаш немало да ја стекне славата што ја има.

– Сигурно, токму затоа што не влегувал во „државната уметничка репрезентација“. Пред малку го спомнав татко ми. Еве, него дури сега го откриваат – пет години по смртта!

Што мислиш, потребна ли е некаква регионална културна мрежа која токму ќе го овозможи овој протек на идеи?

– Не знам. Не верувам премногу во тој тип институционализирање на уметноста. Проблемот е што с` уште постојат предрасуди, а не знам зошто. Во моето искуство имам секакви примери. Еве, бев поканет во Атина, кога беше Олимпијадата. Учествував на една изложба што беше наречена „Ние и соседите“. Морам да кажам дека немав никаков проблем, со оглед на политичките кавги меѓу двете земји. Напротив. Бев прекрасно примен. Дури и се шегував дека организаторите ќе настрадаат по мојот настап.И медиумски бев доста добро покриен. Значи, уметноста може да се издигне над предрасудите и дневно-политичките консталации. Се разбира, ако станува збор за вистински вредности.

Од друга страна, и ти придонесуваш кон институционалното запознавање преку уметноста. Основач си на колонијата „Арт Гумно“ во родното село на татко ти. Слоештица.

– Да. Ние како семејство сме горди со она што го направивме. Колонијата стартуваше буквално од ништо, а секогаш знаеме кои уметници ќе дојдат во следните три години. И секогаш има повеќе заинтересирани уметници, отколку што ние имаме капацитет и средства да ги примиме. Колонијата постои осум години и станува збор за своевидна камерна колонија, каде што гостуваат размерно мал број, но мошне квалитетни уметници, кои престојуваат подолго време и имаат можност од поблиску да ја запознаат Македонија. Годинава направивме мал исклучот, па тука престојуваа студенти од Северна Каролина, САД, со нивната професорка Памела Туш, која повеќе пати била тука, и буквално ја изучуваа Македонија: музиката, народните инструменти, гастрономијата, историјата, уметноста… Навистина мислиме дека правиме сериозна мисија. Но, сепак, сето тоа се прави на приватни релации. Државните институции немаат конзистентна политика и не можат квалитетно да си ја завршуваат работата.