«Όταν μιλάμε για πολυπολιτισμικότητα δεν εννοούμε τίποτα διαφορετικό από ό,τι συνέβη από τη στιγμή που το ανθρώπινο είδος μετακινήθηκε από την Αφρική προς τον υπόλοιπο κόσμο. Δεν υπάρχει «καθαρός» πολιτισμός. Όποιοι σκέφτονται ότι υπάρχει, σκέφτονται φασιστικά. Όλοι μετακινήθηκαν από ένα μέρος σε άλλο – οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, όλοι, παντού. Μπορείς να συναντήσεις ξανθούς ανθρώπους στο Λίβανο.”
Ο Rabih Abou Khalil είναι ένας από τους πιο καταξιωμένους βιρτουόζους παίκτες στο ούτι και συνθέτης, του οποίου η ευρεία γκάμα ενδιαφερόντων και η ακόρεστη περιέργεια για νέα μουσικά ακούσματα από όλο τον κόσμο εμπλούτισε σημαντικά και την ίδια του τη δουλειά. Η μουσική είναι το σύμπαν του, όπου εκτυλίσσεται ένας αέναος διάλογος μεταξύ του Khalil και του υπόλοιπου κόσμου. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο κοσμοπολίτικο περιβάλλον της προ-εμφυλιακής Βηρυτού. Ο εμφύλιος πόλεμος που σπάραξε τη χώρα του τον ανάγκασε να μεταναστεύσει στη Γερμανία, όπου σπούδασε κλασσικό φλάουτο. Τα τελευταία 30 χρόνια και μετά από 20 δίσκους έχει δημιουργήσει μία εστία αναζήτησης μελωδιών και ρυθμών που ενσωματώνουν στοιχεία σύνθεσης και αυτοσχεδιασμού που είναι κοινά στην Αραβική, την ευρωπαϊκή κλασσική και την jazz μουσική. Η φιλοσοφία του σχετικά με τη χρήση της μουσικής ως εργαλείου γεφύρωσης των πολιτισμικών διαιρέσεων έχει κερδίσει παντού το κοινό. Μεταξύ των διεθνών συνεργασιών του είναι και η πρόσφατη με το συγκρότημα Silk Road του τσελίστα Yo-Yo Ma και η σύνθεση μουσικής για διάφορες κλασσικές ορχήστρες. Ο Khalil, που έχει συμμετάσχει πολλές φορές στο Φεστιβάλ Jazz της πόλης των Σκοπίων, πρόσφατα έπαιξε και στο Φεστιβάλ World Music της πόλης Bitola (Μοναστήρι) με τη νέα του δουλειά Hungry People (Harmonia Mundi, 2012), που σχετίζεται με τα γεγονότα της «Αραβικής Άνοιξης» και άλλων συμβάντων της ίδιας περιόδου. Ο Khalil ήταν πολύ ευδιάθετος κατά τη διάρκεια της συνέντευξης που πραγματοποιήθηκε πριν τη συναυλία στη Bitola. Είναι άτομο με βάθος και στοχασμό, με μια καλή δόση χιούμορ, που κερδίζει το κοινό του σε όλο τον κόσμο, όπως και σε αυτό το φεστιβάλ.
Η καριέρα σου χαρακτηρίζεται από τη λήψη αμέτρητων ρίσκων, από διαπολιτισμικές προσπάθειες, που αντικατοπτρίζονται σε μοναδικές μουσικές. Τι ήταν αυτό που σε έκανε να ακολουθήσεις διαφορετική διαδρομή, κόντρα στο ρεύμα και στην αυστηρή παράδοση, οχυρώνοντας με αυτό τον τρόπο τον εαυτό σου στη δική σου κουλτούρα, όπως πολλοί καλλιτέχνες κάνουν στην εποχή μας;
Μπορεί να είναι γιατί είμαι οχυρωμένος στην κουλτούρα μου. Αυτός είναι ο λόγος. Οι μουσικοί με τους οποίους παίζω, ο καθένας από αυτούς βρίσκεται βαθιά «μέσα» στη δική του κουλτούρα. Πιστεύω ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να λειτουργήσουμε, να αισθανόμαστε άνετα στη δική μας κουλτούρα και μετά να μπορούμε να τη μεταδώσουμε, προκειμένου να μπορούμε να κάνουμε κάτι παραπάνω. Όταν οι άνθρωποι με ρωτάνε, όπως είναι φυσικό, σχετικά με το πώς και το γιατί, πραγματικά δεν έχω κανένα σχέδιο ή ούτε καν προσπαθώ να κάνω κάτι. Για μένα, η μουσική είναι έκφραση συναισθηματική και όχι στιλιστική. Άρα, φυσικά, καθετί που ακούω με επηρεάζει. Καθετί που βλέπω με επηρεάζει. Καθετί που αισθάνομαι με επηρεάζει. Αλλά δεν είχα κάποιο σχέδιο να τα συσχετίσω με την πολυπολιτισμικότητα. Εγώ απλώς δούλευα με μουσικούς με τους οποίους μπορούσα να δουλέψω. Έτυχα να προέρχονται από όλον τον κόσμο. Έτσι, αν ακούσω κάποιον στην Πορτογαλία θα πω, τέλεια, θα ήθελα να δουλέψω μαζί του. Ακούγεται σαν να συνδέεται μαζί μου. Ιδού κάποιος από μια διαφορετική κουλτούρα. Έζησα για μεγάλο διάστημα στη Γερμανία αλλά έπαιξα πολύ λίγο με Γερμανούς μουσικούς διότι δε με ενδιάφερε να παίξω απαραίτητα με αυτούς επειδή ζούσα στη συγκεκριμένη χώρα. Θα ήταν πρακτικό να διάλεγα Γερμανούς μουσικούς. Δεν προσπαθούσα να τους αποφύγω, περισσότερο έψαχνα για προσωπικότητες.
Και όταν μιλάμε για πολυπολυτισμικότητα δεν εννοούμε τίποτα διαφορετικό από ό,τι συνέβη από τη στιγμή που το ανθρώπινο είδος μετακινήθηκε από την Αφρική προς τον υπόλοιπο κόσμο. Δεν υπάρχει «καθαρός» πολιτισμός. Όποιοι σκέφτονται ότι υπάρχει, σκέφτονται φασιστικά. Όλοι μετακινήθηκαν από ένα μέρος σε άλλο – οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, όλοι, παντού. Μπορείς να συναντήσεις ξανθούς ανθρώπους στο Λίβανο. Ο παππούς μου ήταν ξανθός με γαλάζια μάτια και κατάγεται από ένα χωριό στα βουνά του Λιβάνου. Η πολυπολιτισμικότητα είναι η βάση του ανθρώπινου πολιτισμού. Χωρίς αυτή δε θα μπορούσαμε να κάνουμε ούτε ένα βήμα μπροστά. Κοιτάξτε τους Αμερικανούς και την κουλτούρα τους. Δεν είναι καν μια κουλτούρα. Είναι ένα σύνολο ανθρώπων από όλο τον κόσμο και βρέθηκαν μαζί λόγω συγκεκριμένου ενδιαφέροντος να δράσουν για κάποια πράγματα.
Έτσι λοιπόν, η συνάντηση των πολιτισμών, των ανθρώπων από διάφορες γωνιές του πλανήτη πάντα έκανε τους πολιτισμούς να αναπτύσσονται. Κοιτάξτε τη jazz—είναι μια συνάντηση μεταξύ της Αφρικής και της Ευρώπης (όχι εκούσια). Ολόκληρη η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έφερε σκλάβους από παντού. Στη Ρώμη, αν κοιτάξετε την εποχή αυτή, ήταν το απόγειο της πολυπολιτισμικότητας. Είχαν σκλάβους από παντού. Ακόμα και οι αυτοκράτορες ήταν από διαφορετικές γωνιές της αυτοκρατορίας – από τη Συρία, τη Γερμανία, από παντού. Και κάθε ένας από αυτούς προσέθεσε κάτι σε ό,τι προϋπήρχε. Έτσι, όταν ο Μουσολίνι ήρθε και είπε θέλουμε να κρατήσουμε καθαρό τον πολιτισμό της Ιταλίας, για κάτσε…(γελάει) αυτή ήδη είναι ένα μίγμα από τόσα πολλά στοιχεία. Το να σκεφτόμαστε ότι πρέπει να διατηρήσουμε τα πάντα αγνά είναι πολύ μεγάλο λάθος. Τίποτα δεν ευδοκιμεί όταν είναι καθαρό. Δεν πίνεις σκέτο καφέ. Βάζεις νερό, γάλα, ζάχαρη. Ούτε καν τα συναισθήματά μας είναι καθαρά. Πάντοτε είναι ανάμικτα με πολλά πράγματα. Σας έδωσα μακροσκελή απάντηση (γελάει)…
Πως ήταν να μεγαλώνει κανείς στη δεκαετία του ’60 και του ’70 σε μια κοσμοπολίτικη πόλη όπως ήταν η Βηρυτός πριν τον εμφύλιο; Επηρέασε τον τρόπο σκέψης σου αυτό το περιβάλλον;
Νομίζω ότι περισσότερο από το να μεγαλώνω στη Βηρυτό ήταν το ότι μεγάλωσα σε μια οικογένεια με συγκεκριμένη νοοτροπία. Ο πατέρας μου προερχόταν από ένα μικρό χωριό του Λιβάνου και όπως συμβαίνει καμιά φορά με ανθρώπους από διαφορετικές γωνιές του κόσμου, τον ενδιέφεραν τα πάντα. Σπούδασε 8 γλώσσες, τις οποίες μιλούσε αρκετά καλά. Προφανώς δεν επρόκειτο για οικογενειακή παράδοση, διότι ο δικός του πατέρας δούλευε με δέρματα. Αλλά τον ενδιέφερε αυτό και δεν ήταν θρήσκος. Άρα μάλλον αυτό βοήθησε όλους μας στο να είμαστε ανοιχτοί στα πάντα. Δε σκεφτόμασταν «α, είναι διαφορετικοί αυτοί» κι έτσι νομίζω αυτό ήταν που με έκανε τουλάχιστον να αισθάνομαι ότι μπορώ να ανοιχτώ και να πάρω ό,τι χρειάζομαι και να εμπλέκω τον εαυτό μου σε διαφορετικές ιδέες. Και φυσικά ο Λίβανος ήταν τότε μια ανοιχτή χώρα. Στην πραγματικότητα όλος ο Αραβικός κόσμος ήταν τότε πολύ ανοιχτός. Δεν ήταν ό,τι είναι σήμερα. Σήμερα τον βλέπουμε και πιστεύουμε ότι είναι κάτι το τρομερό. Ίσως είναι αλήθεια, αλλά τότε ήταν πολύ πιο ανοιχτός. Οι αραβικές κοινωνίες ήξεραν περισσότερα για την Ευρώπη από ό,τι οι Ευρωπαίοι ήξεραν για μας. Αυτό φυσικά μας βοήθησε να τους καταλάβουμε. Και ξέρεις, ο πατέρας μου είναι ποιητής και τον ενδιέφερε πολύ ό,τι είχε να κάνει με το λόγο. Αυτό επίσης επηρέασε τη σκέψη μου καθώς και τη σκέψη όλων μας. Βέβαια σήμερα θα ήταν το λάθος άτομο για αυτή την περιοχή (γελάει).
Ποιες είναι οι αντιδράσεις του αραβικού κόσμου ή πέρα από αυτόν για τις δουλειές σου με άλλες μουσικές από όλο τον κόσμο και στη συνέχεια την ενσωμάτωσή τους στη δική σου μουσική;
Είχα διαφορετικές αντιδράσεις, όπως για όλα τα πράγματα που κάνει κανείς. Δηλαδή, όταν όλοι συμφωνούν ότι κάτι είναι καλό, τότε θα πρέπει να είναι κακό. Ποτέ δε συμφωνούν όλοι όταν κάτι είναι καλό. Υπάρχουν όλων των ειδών οι αντιδράσεις. Υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι αυτό είναι θαυμάσιο και το άλλο είναι κάτι καινούργιο, και υπάρχουν άλλοι που λένε «Α, μα πρέπει να παραμείνεις παραδοσιακός», ζήτημα για το οποίο είμαι πάντα ευαίσθητος, καθώς όταν μιλάμε για παράδοση εγώ πιστεύω ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Αυτό που είναι παραδοσιακό σήμερα ήταν επαναστατικό χθες και αν μελετήσεις οτιδήποτε, εάν η μνήμη σου πάει οπουδήποτε πίσω μια γενιά θα καταλάβεις ότι τίποτα δεν χτίστηκε με τον ίδιο τρόπο. Ακόμα κι αν προσπαθήσεις να κρατήσεις τα πάντα ίδια, ποτέ δεν παραμένουν ίδια. Όλα αλλάζουν. Συνεπώς, αν θέλεις να παραμείνει κάτι ίδιο, το σκοτώνεις, το κάνεις να ασφυκτιεί, όχι να μεγαλώνει.
Όταν ανασκαλεύεις τις κουλτούρες και τις μουσικές άλλων λαών, σε διαπερνούν τα πνευματικά τους στοιχεία; Παίζει κάποιο ρόλο η πνευματικότητα στη μουσική σου;
Η πνευματικότητα είναι τόσο απίστευτα ασαφής έννοια και είναι πάρα πολύ δύσκολο να την προσδιορίσει κανείς. Πράγματι, πολύ λίγο μιλάμε για αυτήν. Για μένα είναι σημαντικό και πιστεύω ότι κάτι παραπάνω κρατά το γκρουπ δεμένο από οτιδήποτε θα ονομάζαμε πνευματικότητα ή μια επαφή με τις κουλτούρες των άλλων ή με οτιδήποτε. Προσπαθώ να φτιάξω μια οικογένεια με τους μουσικούς που δουλεύω μαζί. Είμαστε μια οικογένεια. Δουλεύουμε μαζί εδώ και 15 χρόνια τώρα και είμαστε ακόμα φίλοι. Τρώμε μαζί, καθόμαστε μαζί, χαιρόμαστε το χρόνο που περνάμε μαζί, και φτιάχνουμε μουσική μαζί – κι αυτό είναι κάτι που μπορεί να συμβεί και σε μια οικογένεια. Έτσι, αν θέλεις αυτό να το πεις πνευματικό, που κατά μία άποψη είναι, και η φιλία είναι και η ανάγκη της επικοινωνίας και το να προσπαθούμε ακόμα να κάνουμε καινούργια πράγματα κάθε φορά που δουλεύουμε μαζί. Ακόμα παίζουμε μερικά από τα παλιά τραγούδια και κάθε φορά είναι διαφορετικά. Τα βλέπουμε από μια άλλη χρονική στιγμή και από άλλη προοπτική. Κι αυτό έχει αλλάξει λοιπόν. Δηλαδή, η πνευματικότητα, με τη θρησκευτική έννοια, νομίζω δεν έχει καμία θέση σε οτιδήποτε δημιουργικό.
Nenad Georgievski
Loading ...
