Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΟ ΑΪΒΑΛΙ

Έτυχε να επισκεφτώ τα μικρασιάτικα παράλια για μια φορά εκτός καλοκαιρινής σεζόν. Σκέφτηκα ότι θα ήταν ήσυχα και μάλλον μονότονα. Αλλά στο όμορφο Αϊβαλί, τη μικρή και γραφική πόλη της παλιάς Αιολίας, η παράδοση ήταν έτοιμη να ξαναζωντανέψει και φέτος: στη Γιορτή της Ελιάς και αρχή του λιομαζώματος.

Το Εμπορικό Επιμελητήριο του Αϊβαλιού και ο Δήμος της πόλης φιλοξένησαν μια ανοικτή έκθεση με περίπτερα που παρέμειναν για πάνω από μια βδομάδα στην κεντρική πλατεία του Αϊβαλιού. Συμμετείχαν όλες οι μεγάλες ελαιουργικές επιχειρήσεις της Τουρκικής Περιφέρειας Αιγαίου (νομαρχίες Balikesir και Σμύρνης) με τυποποιημένα προϊόντα (ελαιόλαδο, διαφόρων ειδών ελιές και μια μεγάλη γκάμα υποπροϊόντων, όπως καλλυντικά και σαπούνι).

Σχεδόν το 80% του ελαιόλαδου/βρώσιμης ελιάς της Τουρκίας προέρχεται από την περιφέρεια αυτή. Ο αρχαίος πολιτισμός γύρω από την ελιά μπόρεσε να κρατηθεί ζωντανός μετά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί και προέρχονταν κυρίως από την Κρήτη και τη Λέσβο (που φυσικά έως και σήμερα αποτελούν σημαντικές ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας). Οι απόγονοι αυτών των προσφύγων αποτελούν την πλειοψηφία των σημερινών κατοίκων του Αϊβαλιού.

Πάνω-κάτω όλοι συνδέονται με τα παλιά και τα καινούρια ελαιοχώραφα των παρυφών της πόλης: είναι ιδιοκτήτες ή αγρότες/καλλιεργητές, ασχολούνται με τη μεταποίηση προϊόντων της ελιάς, εμπορεύονται μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων με βασικό θέμα την ελιά (από κεραμικά έως κουραμπιέδες με ελαιόλαδο!), γίνεται εκτεταμένη χρήση στην οικιακή μαγειρική και στα εστιατόρια. Μια απλή βόλτα στο κέντρο της πόλης είναι αρκετή για αυτή τη διαπίστωση.

Η επίσημη έναρξη της εκδήλωσης έγινε σε πραγματικά γιορταστική ατμόσφαιρα. Ο διάσημος χορός των Ζεϊμπέκηδων (που έχει φυσικά ρίζες στην περιοχή) άνοιξε τη σειρά των δρώμενων, εκτελεσμε τη συμμετοχή της ντόπιας ομάδας λαϊκών χορών. Η μπάντα του Δήμου έδωσε ένα νοσταλγικό τόνο στην όλη ατμόσφαιρα.

Τη γλυκειά καντάδα “Ayvalik Guzel” (όμορφο Αϊβαλί) τραγούδησε a capella ο μαέστρος της μπάντας με τη συνοδεία και τα χειροκροτήματα των κατοίκων. Ο μαέστρος με είχε καλέσει να τον ακούσω και με πολύ καμάρι διηγήθηκε ότι η μπάντα έχει ήδη δώσει 2 συναυλίες στη Λέσβο, τον τόπο που γεννήθηκαν οι γονείς του.

Ένα παραδοσιακό πανυγύρι στα ίδια τα λιοχώραφα διοργανώθηκε για τους ντόπιους και τους επισκέπτες, με πούλμαν που παρείχε ο Δήμος για τη μεταφορά από το κέντρο. Από ό,τι φαινόταν, όλο το Αϊβαλί βρισκόταν εκεί!

Και πάλι ήμουν τυχερή, έχοντας ραντεβού με φίλους από την εταιρεία Tariş, οι οποίοι φρόντισαν για τη μεταφορά μας με ιδιωτικό μέσο αλλά και στάθηκαν στην ουρά για να γεμίσουν τα πιάτα μας με παραδοσιακό φαγητό μαγειρεμένο επί τόπου (και φυσικά…λουκουμάδες που βρίσκεις παντού και πάντα στην Τουρκία).

Το γλέντι άναψε με διάφορες μπάντες με νταούλια και ζουρνάδες…μακάρι οι (πολυάριθμοι) Έλληνες τουρίστες που έρχονται τακτικά από τη Λέσβο να είχαν ειδοποιηθεί. Δυστυχώς, όλες οι πληροφορίες για τα δρώμενα ήταν αποκλειστικά στην τουρκική.

Σύμφωνα με επίσημα δεδομένα του 2011, οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή λαδιού στον κόσμο (σε εκατομμύρια γαλόνια ανά έτος) είναι: 1) Ισπανία (216), 2) Ιταλία (147), 3) Ελλάδα (117), 4) Τουρκία (59), 5) Τυνησία (44), 6) Συρία (34). Έχοντας στην πλάτη μου σπουδές στα οικονομικά των τροφίμων, δε μπόρεσα να αντισταθώ και έκανα μια μικρή έρευνα για να δω ποια είναι τα προβλήματα και οι προοπτικές για μια χώρα που είναι η τέταρτη ελαιοπαραγωγός του κόσμου. Και τι πολιτικές ακολουθούνται, εκτός από την εξαιρετική γιορτή που παρακολουθώ εδώ. Η εθνική κατανάλωση είναι σχετικά πολύ μικρή και δε φαίνεται να αυξάνεται κατά πολύ διαχρονικά κατά την τελευταία δεκαετία – μόλις ξεπερνά το 1 κιλό κατά κεφαλήν ετησίως (με αντίστοιχα 10 κιλά για την Ισπανία, 12 για την Ιταλία και 25 για την Ελλάδα, ενώ 4,5 κιλά είναι ο μέσος όρος Ε.Ε.), σύμφωνα με στοιχεία του τουρκικού Συμβουλίου Ελιάς (UZZK). Έχει όμως αναφερθεί ότι οι αρχές και οι εταιρείες έχουν αρχίσει να δραστηριοποιούνται αρκετά, με εκστρατείες μάρκετιγκ και ενημέρωσης που προάγουν τη χρήση ελαιόλαδου στη χώρα.

Είναι γεγονός ότι πέρα από την περιφέρεια του Αιγαίου, το βούτυρο και το σπορέλαιο χρησιμοποιούντα ευρέως στη μαγειρική, άρα πρόκειτι για πολιτισμικό θέμα που επηρεάζει την κατανάλωση κι επίσης το κόστος μεταφοράς από τη δυτική άκρη της χώρας. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η παραγωγή και η εξαγωγή χωρίς καμία τυποποίηση (χύμα), που αποτελεί και τη μεγάλη πλειοψηφία του τουρκικού ελαιόλαδου και βρώσιμης ελιάς. Η Τουρκία εξάγει (όπως και η Ισπανία και η Ελλάδα) χύμα προϊόντα στην Ιταλία, η οποία τα συσκευάζει και τα μεταπωλεί ως δικά της σε πολύ υψηλότερες τιμές.

Η Ένωση Εξαγωγέων της τουρκικής περιφέρειας Αιγαίου (EIP) αναφέρει ότι κατά την τελευταία δεκαετία οι εξαγωγές έχουν παρουσιάσει σοβαρή πτώση, ενώ το εισόδημα από τις εξαγωγές έπεσε πολύ περισσότερο. Κακής ποιότητας σοδειές, υψηλό κόστος που καθορίζεται σε εθνικό επίπεδο (διπλάσιο από το διεθνές), αναξιόπιστη οικονομική στήριξη και ακριβή εφαρμογή έπαιξαν βασικό ρόλο σε αυτή τη μείωση, σύμφωνα με τους ειδικούς. Όπως αναφέρει η Ένωση, υπάρχουν δύο σημαντικά θέματα που έχουν πρόσφατα αναγνωριστεί και η αντιμετώπισή τους πρέπει να συνεχιστεί σε ευρεία κλίμακα  α) οι χύμα εξαγωγές πρέπει να μειωθούν και τυποποιημένα προϊόντα (μάρκες) πρέπει να προωθηθούν στη θέση τους, καθώς επιφέρουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία στις εταιρείες και τους τόπους παραγωγής β) ικανοποιητικές κρατικές επιδοτήσεις για τους αγρότες και μέτρα βελτίωσης της ποιότητας (με αύξηση και της μηχανοποιημένης παραγωγής) και υιοθέτηση του προτύπου της γεωγραφικής ένδειξης.

Ήταν παραπάνω από προφανές ότι οι εταιρείες που συμμετείχαν στα δρώμενα του Αϊβαλιού πορεύονται προς αυτή τη σύγχρονη κατεύθυνση.  Όπως και το Εμπορικό Επιμελητήριο του Αϊβαλιού (ιδρ. 1923, με 1.200 μέλη σήμερα, προχώρησε σε καθιέρωση γεωγραφικής ένδειξης για το αϊβαλιώτικο λάδι το 2007), που διενεργεί έρευνες και χαράζει πολιτικές σε αυτή τη λογική.

Για το κλείσιμο των τριήμερων δρώμενων, μια ιδιαίτερη εκδήλωση διοργανώθηκε από την εταιρεία Komili, την παλαιότερη εταιρεία του κλάδου στην Τουρκία, η οποία γιόρτασε φέτος 135 χρόνια παρουσίας.

Η Komili έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία, που οι γηραιότεροι διηγούνται σα λαϊκό μύθο: ένας αγρότης Κρητικός από κάποιο χωριό ονόματι Κώμη, εγκατεστημένος στη Λέσβο επί Οθωμανικής κυριαρχίας καλλιεργούσε ελιές και το λάδι έφθασε κάποια στιγμή σε ένα μπιτονάκι στο παλάτι του Σουλτάνου στην Πόλη. Ο Σουλτάνος το δοκίμασε και ενθουσιάστηκε με την ποιότητά του. Διέταξε λοιπόν τον αγρότη να του στέλνει όλο το λάδι του στο παλάτι. Ο Κρητικός απάντησε «δε μπορώ να το κάνω αυτό γιατί πρέπει να θρέψω τους δικούς μου. Μπορώ μόνο να σου στείλω αυτή την ποσότητα, αλλιώς θα λιμοκτονήσουμε». Μπορούσε ποτέ κανείς να φανταστεί κάποιον να αντιμιλά σε ένα Σουλτάνο με αυτόν τον τρόπο; Κι όμως, ο Σουλτάνος πείστηκε και έκανε μαζί του συμφωνία : του έδωσε περισσότερα χωράφια για να στέλνει περισσότερο λάδι στο παλάτι.

Η ονομασία «Komili» (αυτός που κατάγεται από την Κώμη) προέρχεται από αυτόν τον Κρητικό της ιστορίας. Για την επέτειο ίδρυσής της, η εταιρεία έκλεισε τον πιο όμορφο χώρο στο καφέ του βράχου Seitanin Sofrasi, που βλέπει πανοραμικά το Αϊβαλί, τη Λέσβο και το ενδιάμεσο αρχιπέλαγος των Μοσχονησίων.

Κι όπως πάντα, κάθε γιορτή κλείνει με φαγητό, μουσική και καλή παρέα…Οι καλεσμένοι απόλαυσαν τα φαγητά και τα ποτά του υπαίθριου μπουφέ υπό τους ήχους της “Aegean Band” από την Πόλη, που έπαιξε ένα εκπληκτικά πλούσιο ρεπερτόριο από τις δυο ακτές του Αιγαίου και τα Βαλκάνια.

Επίλογος: δεν είναι μόνο εμπόρευμα…