ΕΝΑ ΑΛΚΑΤΡΑΖ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Υπήρχαν κελιά με θέα στη θάλασσα;

Εάν θέλατε να έχετε θέα από ένα από τα ψηλότερα σημεία της Θεσσαλονίκης πριν από περίπου 30 χρόνια, είχατε μόνο δύο επιλογές: να παραβείτε το νόμο και να μπείτε φυλακή ή να διοριστείτε δεσμοφύλακας ή διοικητικός υπάλληλος στη φυλακή.

Μεταξύ των πολλών εκπλήξεων που αυτή η πόλη διαθέτει για τους επισκέπτες (αυτούς που επιθυμούν να δουν κάτι περισσότερο από τα Malls και τα καταστήματα του κέντρου) είναι και τα Κάστρα του Επταπυργίου. Απέχει κάτι λιγότερο από τρία χιλιόμετρα από την παραλιακή και τον πασίγνωστο Λευκό Πύργο. Δεν είναι πολύ μακριά, αλλά παίρνει μία ώρα να σκαρφαλώσει κανείς το λόφο παράλληλα με τα Βυζαντινά τείχη.

Μπορείτε να πάτε και οδικώς, αλλά δεν είναι τόσο απλό διότι πρέπει να βρείτε το δρόμο σας μέσα από ένα λαβύρινθο από στενάκια στην Άνω Πόλη. Αυτό είναι το μόνο κομμάτι της πόλης που δεν καταστράφηκε ή δεν άλλαξε εντελώς μετά τη φωτιά του 1917 και μπορεί κανείς να νιώσει το πνεύμα αλλοτινών εποχών.

Γιατί να μπει κανείς σε τόσο σωματικό κόπο ή να τολμήσει μια επικίνδυνη οδήγηση; Ο λόγος είναι ότι το Επταπύργιο μάς διηγείται μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες της Θεσσαλονίκης. Το φρούριο χτίστηκε στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 12^ο αιώνα πάνω σε θεμέλια αρχαίας οχύρωσης. Σε εκείνους τους καιρούς αποτελούσε την ακρόπολη, την οχυρωμένη πόλη στην κορυφή του λόφου. Όταν οι Οθωμανοί Τούρκοι κατέκτησαν τη Θεσσαλονίκη το 1430 μετέτρεψαν το φρούριο σε στρατιωτική εγκατάσταση. Κατά τα τέλη του 19^ου αιώνα αποφάσισαν να αλλάξουν τη χρήση του και να το χρησιμοποιήσουν ως φυλακή. Έχτισαν νέες εγκαταστάσεις μέσα και άλλαξαν το σκοπό των τοιχών, τα οποία πλέον δεν εξυπηρετούν την απώθηση του εχθρού αλλά την κράτηση των φυλακισμένων.

Αυτή η χρήση διήρκησε έως το 1989 όταν οι τελευταίοι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν σε άλλη φυλακή. Οι αρχές της Ελλάδας αναγνώρισαν ότι το φρούριο αποτελεί μνημείο πολιτισμικής και ιστορικής κληρονομιάς και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως φυλακή, αν και όλες οι εγκαταστάσεις της φυλακής είναι ακόμα παρούσες.

Όπως πλησιάζουμε το κτίριο αναρωτιέμαι εάν μπορούμε να νιώσουμε την παρουσία των κρατουμένων, καθώς έφυγαν από το χώρο μόλις 25 χρόνια πριν. Η απάντηση είναι θετική καθώς ανοίγουμε τη βαριά σιδερένια πόρτα που οδηγεί στο προαύλιο και την εντυπωσιακή κύρια πύλη εισόδου. Προκαλούσε κάποια σύγχυση το να στέκεσαι εκεί, μπροστά από μια τεράστια μεσαιωνική κατασκευή με εξαιρετικούς πέτρινους διακόσμους από τη Βυζαντινή και την Οθωμανική περίοδο. Είναι τόσο τεράστια ώστε είναι αδύνατο να φωτογραφήσεις όλο το κτίριο.

Το μάτι στέκεται στις διακοσμητικές λεπτομέρειες, αλλά μετά αντικρίζεις την πόρτα της φυλακής με το γνώριμο μικροσκοπικό παραθυράκι από όπου οι φύλακες έβλεπαν ποιος έρχεται στη φυλακή.

Το Επταπύργιο είναι ένα ασυνήθιστο μέρος. Σύμφωνα με τον ταξιδιωτικό οδηγό υπήρξε μια διαβόητη φυλακή, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους της δικτατορίας του Μεταξά, της Κατοχής, του Εμφυλίου και της χούντας των συνταγματαρχών. Τότε πολιτικοί κρατούμενοι φυλακίζονταν εκεί και τα βάσανά τους αποτυπώνονταν σε ρεμπέτικα τραγούδια. Τα τραγούδια αναφέρονται στο τουρκικό όνομα της φυλακής «YediKule». Στην ελληνική και την τουρκική γλώσσα η σημασία είναι η ίδια, δηλαδή φρούριο με «Επτά Πύργους», αν και στην πραγματικότητα οι πύργοι είναι δέκα.

Πώς είναι να επισκέπτεσαι μια πραγματική φυλακή σαν τουρίστας, χωρίς κάποιον άλλο λόγο; Ειδικά μια φυλακή που αποτελεί κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας και όχι κάποιας μακρινής εποχής; Μπαίνουμε στο στενό προθάλαμο όπου οι κρατούμενοι έκαναν τα τελευταία τους βήματα προς τα κελιά τους. Με κάθε βήμα που κάνουμε μέσα από το στενό γκρίζο πέρασμα που σκεπάζεται από πράσινες περικοκλάδες αισθανόμαστε να παλεύουν μέσα μας τα συναισθήματα της διέγερσης και του αποτροπιασμού.

 

Περνάμε αρκετές βαριές σιδερένιες πόρτες με μικρά παράθυρα, όλα κλειδωμένα. Όλα είναι ήσυχα. Ακόμα και οι λίγοι οικοδόμοι που εργάζονται για την αποκατάσταση του κτιρίου δεν κάνουν κανένα θόρυβο. Δεν υπάρχουν άλλοι επισκέπτες αυτή τη στιγμή. Αν και μια επίσκεψη στο Επταπύργιο είναι μια αξιομνημόνευτη εμπειρία, ελάχιστοι από όσους επισκέπτονται τη Θεσσαλονίκη έρχονται εδώ. Οι περισσότεροι μένουν κάτω, κοντά στη θάλασσα.

 

Το πέρασμα τελειώνει στη σκάλα που οδηγεί στο κεντρικό παρατηρητήριο και τις δύο γέφυρες όπου οι φρουροί παρακολουθούσαν τους κρατούμενους από ψηλά.

Δυστυχώς, μπορείς να νιώσεις τι σήμαινε να είσαι φρουρός, αλλά όχι κρατούμενος. Μπορείς να δεις τα πάντα από το παρατηρητήριο: τα κτίρια των φυλακών, το βυζαντινό τείχος, το προαύλιο. Χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα. Το ένα είναι άδειο, το άλλο είναι καλυμμένο από τη βλάστηση, το τρίτο είναι γεμάτο από πέτρινα αντικείμενα που βρέθηκαν κατά τις πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφές και στο τέταρτο υπάρχει μία μικρή εκκλησία. Οι προσευχές που έχει ακούσει δεν έχουν ειπωθεί πουθενά αλλού στον κόσμο.

Μπορείς ακόμα και να νιώσεις τη μυρωδιά του κελιού της φυλακής. Τη μυρωδιά του κλειστού χώρου. Έχουμε την ελεύθερη επιλογή να αναπνέουμε σε ατμόσφαιρα ανελεύθερη. Αλλά υπήρχαν κελιά με θέα στη θάλασσα; Η επιγραφή για τους επισκέπτες λέει ότι τα κτίρια που προστέθηκαν στο νότιο τμήμα, εξωτερικά του φρουρίου, στέγαζαν διοικητικά γραφεία, τη γυναικεία πτέρυγα και τα κελιά απομόνωσης. Αυτή η πλευρά έχει θέα το ψηλότερο τμήμα της πόλης και τα πλοία στον ορίζοντα.

Υπάρχουν πολλές φυλακές σε όλο τον κόσμο που έχουν μετατραπεί σε τουριστικά αξιοθέατα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο διάσημος Πύργος του Λονδίνου, όπου κρατούμενοι διέμεναν έως τη δεκαετία του 1950. Στεγάζει τα κειμήλια του Στέμματος της Μεγάλης Βρετανίας και στο παρελθόν στέγαζε αυτούς που προσπάθησαν να τα κλέψουν. Η πιο διάσημη πρώην φυλακή είναι το νησί του Αλκατράζ κοντά στην ακτή του Σαν Φρανσίσκο στις Η.Π.Α. Το νησί βρίσκεται στη λίστα με τα πιο τρομακτικά μέρη του κόσμου και σύμφωνα με επίσημες στατιστικές το επισκέπτονται περίπου 4.000 τουρίστες την ημέρα. Το Σαν Φρανσίσκο βρίσκεται μακριά από την περιοχή μας, αλλά το Επταπύργιο μπορεί να προσφέρει μια παρόμοια εμπειρία, τουλάχιστον έως ένα σημείο. Δεν είναι νησί, αλλά οπωσδήποτε είναι το Αλκατράζ της Θεσσαλονίκης.

Τα Βαλκάνια έχουν και άλλα παραδείγματα «τουρισμού των φυλακών». Το πιο διαβόητο είναι το Goli Otok της Κροατίας, το νησί όπου φυλακίζονταν οι πολιτικοί κρατούμενοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Οι φυλακές λειτουργούσαν πλήρως για 40 χρόνια, πάνω από 16.000 κρατούμενοι πέρασαν τις πύλες τους και περίπου 400 από αυτούς πέθαναν κατά την κράτησή τους εκεί. Μία άλλη παρόμοια τοποθεσία είναι οι φυλακές του νησιού Algatraz στην πλευρά της λίμνης Skadar που ανήκει στο Μαυροβούνιο.

Έλαβε αυτό το υποτιμητικό όνομα διότι είχε την ίδια χρήση με το Αλκατράζ, μέσα σε μια λίμνη γεμάτη φύκια. Οι ντόπιοι ξεναγοί θα σας πουν ότι μόνο όσοι δεν ήξεραν κολύμπι φυλακίζονταν εκεί, έτσι δεν υπήρχε ανάγκη για δεσμοφύλακες. Ένας κρατούμενος κατάφερε να αποδράσει, πλέοντας πάνω στην ξύλινη πόρτα του κελιού του. Τώραμόνοερείπιαέχουνμείνειαπόαυτό το κτίριο.

Goce Trpkovski