ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΪΝΔΡΟΥ – Με ενδιαφέρει κάθε ωραία μουσική

Η κινηματογραφική, η εφαρμοσμένη δηλαδή μουσική, σήμερα αποτελεί αυτόνομη κατηγορία. Σπάνιοι είναι εκείνοι όπως ο Μορρικόνε, ο Μάικλ Νάιμαν, ο Ζμπίγκνιεβ Πράισνερ, των οποίων η μουσική έχει δική της ταυτότητα στις ταινίες για τις ανάγκες των οποίων δημιουργήθηκε. Μικρός είναι και ο αριθμός των γυναικών συνθετών που εργάζονται στον κόσμο του κινηματογράφου, όπου ένα από τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης ομάδας ισχύει και γι΄αυτές. Εδώ ανήκει η Ρέιτσελ Πόρτμαν, η Λίσα Ζεράρντ, η Ζόζελιν Πουκ, η Βέντι Κάρλος και ιδιαίτερα η Ελένη Καραḯνδρου, η οποία εδώ και τριάντα χρόνια ασχολείται με την κινηματογραφική και τη θεατρική μουσική. Είναι όμως γνωστή και ως επί πολλών ετών συνεργάτιδα του γνωστού Έλληνα σκηνοθέτη Θόδωρου Αγγελόπουλου (ο οποίος απεβίωσε σε τραγικό αυτοκινητιστικό δυστύχημα πριν λίγες μέρες), συνεργασία η οποία διέρκησε περισσότερα από είκοσι χρόνια.

Ο Αγγελόπουλος, εντυπωσιασμένος από την συμβολή της στις ταινίες του, έχει στο παρελθόν δήλωσει „η μουσική της Ελένης δεν ακολουθεί μόνο τις εικόνες – εισχωρεί στις εικόνες και γίνεται αχώριστη μ΄αυτές. Λόγω αυτού, κανείς δεν μπορεί να ξεχωρίσει τί είναι τί, επειδή είναι πραγματικά κάτι το πολύ συνδεδεμένο. Πιστεύω ότι αυτήν την στιγμή η Ελένη είναι ένας από τους πλέον εξέχοντες μουσικούς ταινιών του κόσμου„.

Τί σας ενέμπνευσε να αρχίσετε να ασχολείστε με τη μουσική κινηματογράφου;

– Ο κινηματογράφος και η μουσική του, κατά κάποιο τρόπο βρίσκονται στη ζωή μου από τα παιδικά μου χρόνια. Όταν ήμουν εφτά χρονών, από το παράθυρό μου μπορούσα να βλέπω ταινίες, επειδή εκείνον τον καιρό ζούσαμε δίπλα σε θερινό κινηματογράφο. Όσο όμως σπούδαζα μουσική, ποτέ μου δεν σκέφτηκα ότι θα ξεκινούσα κάποτε να γράφω μουσική για ταινίες. Το πρώτο μου έργο ήταν ένας δίσκος με τραγούδια για τη φίλη μου Μαρία Φαραντούρη, ο οποίος βασίστηκε σε ποιήματα του Μίκη. Το 1975, κάποιοι φίλοι μου, οι οποίοι εργάζονταν στο χώρο του κινηματογράφου, μου είπαν ότι τα τραγούδια μου έχουν κάτι το κινηματογραφικό μέσα τους. Ακόμη από τότε οι άνθρωποι προέβλεπαν ότι θα άρχιζα να γράφω μουσική για τον κινηματογράφο. Έτσι ξεκίνησαν όλα. Ένας από τους φίλους μου, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Μαυρίκιος, εξέφρασε την επιθυμία να δουλέψουμε μαζί, πάνω σε ένα θαυμάσιο ντοκυμαντέρ με τίτλο Πολεμόντα. Ήταν το 1975. Τότε συνέθεσα την πρώτη μου μουσική για ταινία, την  Chronicle of а Sunday, ενός σκηνοθέτη από τη Θεσσαλονίκη, τον Τάκη Κανελόπουλο. Την ίδια χρονιά έγραψα μουσική για ακόμη μία ταινία, ενός νέου και ταλαντούχου σκηνοθέτη, του Χριστοφή Χριστόπουλους. Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου η μουσική έλαβε ιδιαίτερα θετικές κριτικές.

Πώς ξεκινήσατε να ασχολείστε με τη μουσική; Μπορείτε να μας πείτε δυό λόγια για τα πρώτα σας βήματα;

– Είναι μια ιστορία μεγάλη όσο και ένα χοντρό βιβλίοJ Κατάγομαι από ένα χωριό της Ελλάδας. ο παππούς μου έπαιζε μαντολίνο και τραγουδούσε συνεχώς. Αργότερα, όταν ήμουν εφτά χρονών, κάπου είδα ένα πιάνο και το γεγονός αποτέλεσε έρωτα από τη πρώτη ματιά. Συνέβη στην Αθήνα, στο σχολείο όπου ο πατέρας μου εργαζόταν ως καθηγητής μαθηματικών. Τον παρακάλεσα να μου βρει κάποιον να με μαθαίνει και έτσι ξεκίνησαν όλα. Εκείνη ήταν η στιγμή που ξεκίνησε η μουσική μου ιστορία.

Στα μουσικά σας θέματα επικρατεί η αίσθηση επιδράσεων παραδοσιακής μουσικής. Εκτός της κλασικής μουσικής, σπουδάσατε και εθνομουσικολογία.

– Όταν ζούσα στο Παρίσι, πολλές πόρτες και δρόμοι άνοιξαν για μένα. Καταρχήν σπούδασα κλασική μουσική, ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας. Κάπου εκεί άρχισα με την σύνθεση. Επίσης άρχισα και με την εθνομουσικολογία. Γιατί; Επειδή είχα εντυπωσιαστεί από την παραδοσιακή μουσική, κυρίως από την παράδοση φωνών. Για μένα, το ότι σπούδαζα εθνομουσικολογία αποτελούσε πολύ σπουδαίο γεγονός, όπου παράλληλα εργαζόμουν και πάνω σε πολλά άλλα αντικείμενα. Εκείνη την εποχή στο Παρίσι, ανακάλυψα και την τζαζ μουσική. Ερωτεύτηκα την τζαζ και τακτικά επισκεπτόμουν παραστάσεις σε κλαμπ. Στο Παρίσι μπορούσες κάθε στιγμή της ημέρας να ακούσεις εκείνη τη μουσική. Άνοιξαν για μένα πολλοί δρόμοι. Εκείνον τον καιρό άκουσα και musica moderna, music concrete, γνωρίστηκα με τον Νάντιρ Μπούλαντιρ. Στις αρχές ήμουν τμήμα του κλασικού κόσμου, στο Παρίσι όμως, οι ορίζοντές μου μεγάλωσαν. Εκείνη η περίοδο ήταν πολύ σημαντική για μένα επειδή τότε κατάλαβα ότι θέλω να γίνω συνθέτης. Εάν επιθυμούσα να εκφραστώ και να δείξω τα αισθήματά μου, τότε αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος. Δεν μπορούσα πλέον να δω τον εαυτό μου ως πιανίστα καριέρας.

Με τον φημισμένο σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο έχετε μια ιδιαίτερη σχέση και συνθέσατε μουσική για πολλές από τις ταινίες του. Πώς γνωριστήκατε μαζί του; Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σας;

– Με τον Αγγελόπουλο γνωρίστηκα το 1982. Τότε είχα συνθέσει τη μουσική της δεύτερης ταινίας του Χριστοδούλους, Ρόζα, η οποία ήταν μια από τις επιλογές του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ο Αγγελόπουλος ήταν πρόεδρος της επιτροπής και μου παρέδωσε το βραβείο μουσικής. Αργότερα μου πρότεινε να δουλέψω πάνω στο νέο του φιλμ Ταξίδι στα Κύθηρα. Αυτή ήταν και η πρώτη ταινία του, της οποίας τη μουσική έγραψα εγώ.

Στις ταινίες του, η μουσική και οι σκηνές είναι κατά κάποιο τρόπο συνδεδεμένες. Με ποιόν τρόπο συνεργαστήκατε για να ενώσετε τις εικόνες με τη μουσική;   

– Από την πρώτη στιγμή, εμφανίστηκε μεταξύ μας μια ιδιαίτερη χημεία, διανοητική, όπως και κοινή αισθητική κατεύθυνση. Εγώ λάτρευα τις ταινίες του και αυτό με βοήθησε πολύ. Μεταξύ μας πάντοτε λαβαίνουν μέρος διάφορες συζητήσεις για διάφορα θέματα.  Συνήθως αυτός μου αφηγείται τις ιστορίες των ταινιών και έπειτα μου εξηγεί ποιές είναι οι ανάγκες της ταινίας. Με τον τρόπο αυτό συνεργαζόμαστε από την πρώτη κοινή μας ταινία. Για την πρώτη ταινία, μετά από μια τέτοια συζήτηση, συνέθεσα όλη τη μουσική, πριν ακόμη τελειώσει η επόμενη μέρα. Αυτό συμβαίνει συχνά όταν συνεργαζόμαστε. Συχνά συμβαίνει και τα κύρια μουσικά θέματα να είναι έτοιμα, πριν ακόμη ξεκινήσει ο κινηματογραφισμός. Μερικές φορές χρησιμοποιεί τα μουσικά θέματα για να δημιουργήσει τις σκηνές βασιζόμενος σ΄αυτά.

http://www.youtube.com/watch?v=h1HueddJYqE

Ποιά η σχέση σας με την παραδοσιακή και τη βυζαντινή μουσική και κατά πόσο επέδρασαν στη μουσική σας;

– Η σχέση με την παραδοσιακή και τη βυζαντινή μουσική είναι πολύ σημαντική. Στο χωριό όπου γεννήθηκα, δίπλα στο σπίτι του πατέρα μου, υπάρχει εκκλησία. Οι ψαλμοί ακούγονταν ως το σπίτι μας. Ακόμη και αργότερα, όταν ξεκίνησα με τις σπουδές μου, κατά τη διάρκεια των εορτών συχνά πήγαινα στην εκκλησία, όπου μαγευόμουν από τις ωραίες μελωδίες. Γνωρίζω όλες τις μελωδίες που υπάρχουν στην φωνητική βυζαντινή μουσική. Είμαι σίγουρη ότι στη μουσική μου, η επίδρασή της είναι βαθιά σε όλες τις πτυχές. Στη βυζαντινή μουσική υπάρχει ένας τόνος, τον οποίο εμείς αποκαλούμε Ισοκράτη. Επίσης, στην ταινία Το Βλέμμα του Οδυσσέα, χρησιμοποιώ βυζαντινές μελωδίες, όπως μια γυναίκα που ψάλει βυζαντινή μελωδία και ο ψαλμός μπορεί να ακουστεί στην έκδοση. Στη δική μας εκκλησία, επιτρέπουν μόνο στους άντρες να ψάλλουν τέτοιες μελωδίες. Όταν βρήκα τη γυναίκα που ψάλλει, ο Αγγελόπουλος ήταν πολύ ευχαριστημένος, επειδή δεν τον ενοχλούν τα δόγματα. Ο ίδιος ο Αγγελόπουλος επιθυμούσε στο σενάριό του να υπάρχει βυζαντινό μουσικό θέμα και εκείνη η γυναίκα με την θαυμάσια φωνή, ταίριαξε απόλυτα. Πολύ συχνά χρησιμοποιώ παραδοσιακά όργανα, όπως τη λύρα, το σαντούρι, το ακορντεόν. Δεν χρησιμοποιώ όμως στη μουσική μου παραδοσιακά θέματα, τα οποία έπειτα να υπογράφω ως δημιουργός.

Ποιές οι αναμνήσεις σας σχετικά με τις παρακάτω ταινίες και παραστάσεις για τις οποίες εργαστήκατε;   

Ταξίδι στα Κύθηρα

Το Ταξίδι στα Κύθηρα ήταν η πρώτη μου συνεργασία με τον Αγγελόπουλο. Αν και ήταν χρόνια πίσω, το θυμάμαι πολύ καλά. Ιδιαίτερα θυμάμαι την ημέρα που ο Αγγελόπουλος επι τέσσερις ώρες μου εξηγούσε το σενάριο. Επειδή είμαι συνθέτης, θυμάμαι μόνο τα τμήματα που συνδέονται με εργασίες στούντιο. Δουλεύοντας για την ταινία αυτή, γνωρίστηκα με το Βαγγέλη Χριστοδούλου, τον ομποḯστα μου, με τον οποίο από τότε συνεργαζόμαστε τακτικά. Είναι παρών σε όλες τις εκδόσεις μου. Όταν άκουσα το όμποε του, ήταν για μένα μία δυνατή αισθηματική εμπειρία και λόγω αυτού έκλαψα. Ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή, επειδή από τότε, όποτε συνθέτω μουσική, βασίζομαι στο όμποε του. Θυμάμαι και μια σκηνή της ταινίας, όπου ο Κατράκης, γέρος φυλακισμένος στην Ρωσία, ήθελε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Η σκηνή που αναφέρω είναι Ο Χορός του Πόντου. Ήταν μια σκηνή που με παρέσυρε. Θυμάμαι πολλά πράγματα, αλλά θα πρέπει να γράψω βιβλίο γι΄αυτά.  

Το Βλέμμα του Οδυσσέα

Το Βλέμμα του Οδυσσέα. Για μένα αυτές είναι κάποιες από τις πλέον δυνατές στιγμές της ζωής μου. Είναι αισθήματα που δεν μπορούν να συγκριθούν με τίποτα άλλο. Μια από τις σημαντικότερες ταινίες που έχω δουλέψει. Αν και όλες οι ταινίες του Αγγελόπουλου, μου αρέσουν πολύ και έχω μητρική σχέση μαζί τους, πιστεύω ότι για την ταινία αυτή τρέφω ιδιαίτερα αισθήματα. Μεγάλη και η συμβολή στη μουσική της Κιμ Κασκασιάν, η οποία έπαιξε βιόλα. Εάν η μουσική της ταινίας έχει καλή χημεία με τις εικόνες, τότε συμβαίνει κάτι το ασυνήθιστο και ιδιαίτερο. Η συμβολή της στη μουσική μου για την ταινία εκείνη, ήταν πολύ σημαντική. 

Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού

Η σπουδαιότερη εικόνα που εμφανίζεται στις σκέψεις μου σχετικά με την ταινία αυτή, είναι ο γάμος στο χωριό το οποίο ήταν χωρισμένο στα δύο, επειδή η συνοριακή γραμμή περνούσε από μέσα του. Η συνοριακή γραμμή είναι ένα ποτάμι και ο γαμπρός ζει στη μια πλευρά, ενώ η νύφη στην άλλη. Άλλη μια σκηνή που μου αρέσει ιδιαίτερα, είναι μια που βρίσκεται κάπου στο τέλος της ταινίας και δημιουργήθηκε ως χορογραφία με βάση τη μουσική. Είναι το μουσικό θέμα ,,Φινάλε,, και ο Αγγελόπουλος δημιούργησε την σκηνή με μεγάλη μαστοριά. Τους πρωταγωνιστικούς ρόλους ερμηνεύουν οι Μαρτσέλο Μαστρογιάνι και Ζαν Μορό. Από αυτή την προοπτική, σήμερα έχω πολύ καλύτερη γνώμη για την ταινία απ΄ότι στις αρχές. Περισσότερο απ΄όλα μου αρέσει το θέμα, και αυτό είναι τα σύνορα.  Όπως και στην ταινία ,,Το βλέμμα του Οδυσσέα,, όπου και παλι λόγος γίνεται για σύνορα, ανθρώπους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, ξεριζωμένους ανθρώπους. Θέματα τα οποία είναι παρόντα στην εποχή μας. Ο Αγγελόπουλος δεν είναι μεγάλος άνθρωπος μόνο λόγω των ταινιών του, αλλά και λόγω της ιδεολογίας του, της ιστορίας του. Η ιστορία αυτής της εποχής είναι πολύ σημαντική γι΄αυτόν. 

Weaping Meadow

Σε ότι αφορά αυτήν την ταινία, θυμάμαι πολλά πράγματα, αλλά το καλύτερο που υπάρχει στη μνήμη μου είναι κάποιοι ξεχωριστοί άνθρωποι με τους οποίους συνεργάστηκα. Πρόκειται για έναν μουσικό της άρπας, ένα που έπαιζε λίρα και έναν ακορντεονίστα. Έμοιαζε σαν ψυχές που αγκαλιάζονται. Ήταν για μένα ξεχωριστές και αξέχαστες στιγμές. Η μεταξύ τους σχέση και ο τρόπος που συμπλήρωναν ο ένας τον άλλο, μου προκαλούσαν θαυμασμό.

Nenad Georgievski