ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ GAZIANTEP

Θυμάμαι αμυδρά το Gaziantep, καθώς είχα επισκεφθεί την πόλη για επαγγελματικούς λόγους πριν από μια δεκαετία περίπου. Αυτό που μένει στη μνήμη μου είναι μάλλον ένας αρχαιολογικός θρύλος, το Ζεύγμα (Zeugma) – και όχι η ίδια η σιλουέτα της πόλης. Εκείνη την εποχή, οι κάτοικοι μιλούσαν διαρκώς για τη θρυλική πόλη Ζεύγμα, και συγκεκριμένα για τα καταπληκτικά ευρήματα τεράστιων μωσαϊκών σε σπίτια, τοποθετημένα στα πατώματα και στους τοίχους της αρχαίας πόλης, που βρίσκεται στους λόφους πάνω από τον ποταμό Ευφράτη (Fırat). Όχι μόνο τα μωσαϊκά θεωρήθηκαν μοναδικά αλλά και τα αγάλματα, όπως αυτό του θεού Άρη, και έμελλαν να γίνουν διάσημα σε όλο τον κόσμο μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Μου είχε φανεί τότε ότι οι ντόπιοι δεν έδειχναν μόνο περιέργεια, αλλά και ότι ζήλευαν λίγο τον απέραντο πλούτο που έβγαινε από τη γη τους, τη γη που γνώριζαν μόνο να χρησιμοποιούν για γεωργία. Το κίνητρό μου και η επιθυμία μου να επιστρέψω στην αρχαία πόλη οφειλόταν κατά βάση σε αυτή την ανάμνηση και γι’ αυτό ήμουν πολύ ενθουσιασμένη που θα μπορούσα να δω επιτέλους το μουσείο στο Ζεύγμα, όπου βρίσκονται όλα τα έργα τέχνης και τα μωσαϊκά που η καλλιτεχνική κοινότητα κατάφερε να σώσει από τα νερά του φράγματος Birecik.

Το σύγχρονο όνομα της πόλης, Gaziantep, προέρχεται από την εποχή που ακολούθησε τον Πόλεμο Ανεξαρτησίας της Τουρκίας. Τα αρχαία ονόματα ποικίλουν, καθώς η γη κατοικήθηκε από πολλούς γνωστούς πολιτισμούς, όμως ένας από τους κυριότερους στρατηγούς του Αλέξανδρου του Μέγα, ο Σέλευκος, πιστεύεται ότι είναι ο ιδρυτής της πόλης. Η πόλη είναι γνωστή για τη γαστρονομία της και πολλοί λέγεται ότι παίρνουν την πρώτη πρωινή πτήση για να φάνε στα διάσημα εστιατόρια του Antep ένα σωστό κεμπάπ για μεσημέρι και να επιστρέψουν το βράδι. Όσο για μένα, δεν μπορώ να πω ότι είμαι λάτρης του κρέατος ούτε αυστηρά χορτοφάγος, αλλά και τίποτα δε θα με εμπόδιζε να δοκιμάσω τα διάσημα πιάτα και τα κεμπάπ του Gaziantep στο ταξίδι μου.

Έτσι, ξεκινώ νωρίς το πρωί με ένα φίλο, που ευθύνεται για τις όμορφες φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο από δω και στο εξής. Καθώς προσγειωθήκαμε κατά τις 10 το πρωί και αισθανθήκαμε λίγο πεινασμένοι, η θέληση μου να δω τα μωσαϊκά και τους αρχαιολογικούς χώρους παρακάμφθηκε προς χάριν του φαγητού. Βρεθήκαμε στου Katmerci Zekeriya, του οποίου τα γλυκά είναι διάσημα ακόμα και στην Πόλη – μάλιστα, οι περισσότεροι επιβάτες του αεροπλάνου βρίσκονταν ήδη εκεί όταν φτάσαμε εμείς. Γρήγορα επιδοθήκαμε στην κατανάλωση του γλυκού, σαν ιεροτελεστία, παρά το γεγονός ότι δε θέλαμε να προβούμε σε πράξεις-κλισέ από την πρώτη κιόλας στιγμή. Το κατμέρι (katmer) φτιάχνεται με λεπτό φύλλο κρούστας με θρυμματισμένο φυστίκι και, όπως καταλαβαίνετε πρόκειται για θερμιδική βόμβα. Μοιάζει με μπακλαβά αλλά δεν είναι τόσο γλυκό όσο ο μπακλαβάς. Οι σερβιτόρες δε ρωτούν πόσο θέλεις να παραγγείλεις, αλλά φέρνουν μία μερίδα στο τραπέζι σου ώστε να μην αισθανθείς ότι πρέπει να γυρίζεις στην πόλη για την υπόλοιπη μέρα για να κάψεις τις θερμίδες. Παραδοσιακά το κατμέρι τρώγεται νωρίς το πρωί.

Ανυπόμονοι να αρχίσουμε την ανακάλυψη της πόλης, γρήγορα βρήκαμε το ξενοδοχείο μας στην παλιά πόλη και κοντά στο φρούριο και τα παλιά παζάρια. Το ξενοδοχείο λέγεται Anadolu Evleri (Σπίτια της Ανατολίας) και είναι ένα χαρακτηριστικό παλιό αρχοντικό της περιοχής.

Αφού αφήσαμε γρήγορα τα μπαγκάζια μας στο δωμάτιο, ορμήσαμε σε ένα από τα διάσημα αυθεντικά παζάρια της πόλης, το Παζάρι του Χαλκού. Μας είχαν προειδοποιήσει για την πιθανότητα να είναι κλειστά τα περισσότερα μαγαζιά του λόγω της αργίας της Κυριακής και ανυπομονούσαμε να δούμε το παζάρι σε συνθήκες πιο γνησιου και χαλαρού ρυθμού. Η πρώτη μου εντύπωση από το παζάρι ήταν η διατήρησή του, και μάθαμε το γιατί αφού ζητήσαμε μερικές πληροφορίες από τους ντόπιους.

Το Παζάρι του Χαλκού: Μας λένε ότι όλη η υποδομή του Παζαριού, που περιλαμβανει 8 δρόμους και 280 καταστήματα, ανακαινίζεται σύμφωνα με την παραδοσιακή τυπολογία των αυθεντικών εμπορικών αγορών της Ανατολίας μέσω ενός προγράμματος του Δήμου και το ίδιο πρόγραμμα πήρε το βραβείο Ανακαίνισης Αρχαίων Πόλεων. Κατά τη διάρκεια του μικρού περιπάτου μάς άρεσε η θέα των μαστόρων επί τω έργω και τους τραβήξαμε πολλές φωτογραφίες. Οι μάστορες δείχνουν σοβαροί ενόσω γυαλίζουν και πελεκούν το μέταλλο, αλλά εμείς αισθανθήκαμε σα να έπαιζαν σε ένα φυσικό ντοκιμαντέρ. Εκτιμούμε τον επαγγελματισμό τους, πάντως, εκτός από τους τουρίστες, το παζάρι είναι γεμάτο με ντόπιο κόσμο που ψάχνει να αγοράσει πράγματα που χρειάζεται για το σπίτι. Το περιβάλλον είναι γεμάτο χρώματα και δυναμισμό.

Το Παζάρι του Χαλκού περιτριγυρίζεται από άλλα διάσημα παζάρια, όπως τις ιστορικές αγορές Zinzirli Bedesten, Tütün Han και Büyük Buğday Pazarı.

Αφού περιπλανηθήκαμε σε αυτά τα παζάρια βρεθήκαμε μπροστά από άλλο ένα ιστορικό κτήριο που ονομάζεται Tarihi Tahmis Kahvesi (Παλαιό Καφενείο). Εδώ επρόκειτο να κάνουμε το πρώτο μας διάλειμμα για καφέ, καθώς η περιοχή είναι επίσης διάσημη για τον καφέ Menengiç, τον οποίο δοκίμασα χρόνια πριν στο Hasan Keyf (μία άλλη αρχαιολογική τοποθεσία πολύ διάσημη και το μεγαλύτερο μέρος της βρίσκεται τώρα κάτω από το νερό) και δε μπορούσα να καταλάβω τι ήταν. Αυτός ο συγκεκριμένος καφές παρασκευάζεται με γάλα και έχει μια πολύ απαλή γεύση, διαφορετική από αυτή του κλασσικού τούρκικου καφέ.. Tahmis σημαίνει κοπανισμένος καφές. Ο καφές κοπανίζεται μέσα σε ένα πέτρινο γουδί. Σύμφωνα με μία διήγηση, ο Μουράτ ο 4^ος έκανε μια στάση εδώ για να ξεκουραστεί κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της Βαγδάτης. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί αυτό το μέρος από ένα συνηθισμένο καφενείο είναι ίσως το ότι στάθηκε μάρτυρας στην ιστορία, το ότι αποτελεί σημείο παραγωγής μουσικής λογοτεχνίας και τοπικών παραστάσεων Καραγκιόζη για πολλά χρόνια. Ενώ ξεκουραζόμασταν εκεί, μία μπάντα ντόπιων μουσικών με τα όργανα τους μπήκε στο καφενείο και μας έπεισε να ενταχθούμε κι εμείς στη ροή του φυσικού ρυθμού της πόλης.

Μετά από ένα τόσο ευχάριστο διάλειμμα σταματήσαμε στο κατάστημα Eyüp Baharat προκειμένου να αγοράσουμε μερικά μπαχαρικά και βότανα, τα οποία αποτελούν υλικά για τις διάσημες λιχουδιές της κουζίνας του Gaziantep. Το κατάστημα βρίσκεται απέναντι από το Καφενείο και ο ιδιοκτήτης του κος Eyüp είναι πολύ φιλικός. Φεύγουμε από εκεί με ένα πακέτο κόκκινες πιπεριές και ένα άλλο με γλυκά παρασκευασμένα με μια ειδική τεχνική της περιοχής. Αργότερα, στο σπίτι, θα δοκιμάσω τη σως ροδιού και θα την ερωτευθώ αμέσως.

Χαμένη στο Παζάρι του Χαλκού

Καθώς η ώρα περνά, και τα πρώτα σημάδια της πείνας κάνουν το στομάχι μας να διαμαρτύρεται. Φθάνουμε γρήγορα σε ένα εστιατόριο που ονομάζεται Metanet και δοκιμάζουμε λαχματζούν και Simit Kebap (κεμπάπ με ψιλό πληγούρι).

Καθώς μας απομένουν 2-3 ώρες πριν τη δύση του ήλιου, μετά το μεσημεριανό μας συνεχίζουμε τον περίπατό στην παλιά πόλη, αυτή τη φορά δίνοντας περισσότερη προσοχή στα ιστορικά της τζαμιά. Πολλά από τα τζαμιά στο Gaziantep χρονολογούνται από τον 12^ο – 14^ο αιώνα και παρατηρούμε μια σημαντική επιρροή της αραβικής αρχιτεκτονικής, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διακόσμηση των μιναρέδων. Οι ξύλινοι μιναρέδες των τζαμιών είναι περίτεχνοι αλλά μας δίνουν περισσότερο μια εντύπωση πνευματικότητας, έτσι όπως κομψά ακουμπούν το γαλάζιο του ουρανού. Σε διάφορους διακοσμητικούς ρυθμούς, τα περισσότερα τζαμιά είναι χτισμένα από πελεκητή πέτρα. Το παλαιότερο ονομάζεται Boyaci Camii, με τα απίστευτα στολίδια από γαλάζιο γυαλί ένθετα στο μιναρέ του.

Κατά τις 4 μ.μ. αποφασίζουμε να γυρίσουμε την πυξίδα μας προς το Μουσείο του Ζεύγματος. Το αρχικό μας πλάνο ήταν να επισκεφθούμε το μουσείο την Κυριακή, όμως εξαιτίας της πιθανότητας να φύγουμε από την πόλη για μια μισάωρη περιήγηση στο Halfeti και το Rumkale, δε θέλαμε να διακινδυνεύσουμε να δούμε τα μωσαϊκά που είναι δημοφιλή σε όλο τον κόσμο.

Η αρχαία πόλη Ζεύγμα/Belkıs – Ιστορία και σημασία

Το 300 π.Χ. ο Σέλευκος ο 1^ος, ένας από τους στρατηγούς του Μέγα Αλέξανδρου, ίδρυσε την πόλη που είχε στρατηγική και εμπορική σημασία, επάνω στον ποταμό Ευφράτη. Ίδρυσε και μια άλλη πόλη, που ονομάστηκε Απάμεια προς τιμήν της συζύγου του στην ακριβώς απέναντι όχθη και ένωσε τις δύο πόλεις με γέφυρα πάνω από τον ποταμό. Με τους καιρούς, η Σελεύκεια αναπτύχθηκε, αλλά η Απάμεια έπεσε σε ύφεση. Το όνομα της πόλης μετατράπηκε σε Ζεύγμα, δηλαδή ζεύξη, γέφυρα και έγινε η μεγαλύτερη πόλη στο ανατολικό σύνορο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι μισθοφόροι της 4^ης Λεγεώνας που εγκαταστάθηκαν εκεί και το εμπόριο που αναπτύχθηκε εν καιρώ ειρήνης τόνωσαν την οικονομία της πόλης και ο πληθυσμός έφθασε τους 80.000 κατοίκους.

Η ύπαρξη αυτής της αρχαίας πόλης ήταν γνωστή από το 1917, όμως προκάλεσε την παγκόσμια προσοχή μετά το 2000, όταν αποκαλύφθηκαν πολλά αντικείμενα τέχνης, λόγω έργων στην περιοχή. Μόνο το 70% της πόλης ήταν δυνατόν να σωθεί από την κατασκευή του φράγματος του Birecik και ως αποτέλεσμα πυρετωδών προσπαθειών οι δίδυμες εξοχικές κατοικίες με την ονομασία Ποσειδών και Ευφράτης ανασκάφθηκαν και μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Gaziantep μαζί με πολλά τμήματα κτηρίων, κολώνες, συντριβάνια και βέβαια μωσαϊκά. Η τοποθέτηση των κατοικιών αυτών στο Μουσείο έχει αντιστοιχιστεί με μια γιγαντιαία φωτογραφία του τοπίου από όπου προήλθαν. Πρέπει να σημειώσουμε ότι το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό.

Η περιήγηση του επισκέπτη ξενικάει από τα μωσαϊκά που απεικονίζουν την Εκλογή του Πάρη, τον Ωκεανό και την Τιθύα, και του Αράτου, τα οποία εκτίθενται στους τοίχους. Ένα από τα πιο σημαντικά εκθέματα του Μουσείου είναι το άγαλμα του Άρεως, το οποίο βρέθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στη βίλα του Ποσειδώνος το 2000. Βρισκόταν κρυμμένο κάτω από πιθάρια στο κελάρι του σπιτιού και ο λόγος γι’ αυτό πιστεύεται ότι ήταν οι επιθέσεις των Σασσανιδών εκείνη την εποχή. Το άγαλμα ύψους 1,52 μέτρων ήταν στην πραγματικότητα προορισμένο για την Αγορά και είχε κατασκευαστεί πάνω σε μια βάση από βασάλτη πάχους 30 εκατοστών και τοποθετηθεί πάνω σε μια κολώνα 6,6 μέτρων. Όπως γνωρίζετε, ο Άρης ήταν ο θεός του πολέμου και γι’αυτό το άγαλμα μάς αντικρίζει με ύφος απόμακρου θυμού και δυσαρκέσκειας. Το δεξί χέρι ανυψώνεται λυγισμένο στον αγκώνα και κρατάει δόρυ, ενώ το άλλο κρατάει λουλούδι, συμβολίζοντας τόσο τον πόλεμο όσο και τη γονιμότητα.

Θα ήθελα να τελειώσω τις παρατηρήσεις μου σχετικά με το μουσείο με το διεθνώς γνωστό μωσαϊκό της «Τσιγγανοπούλας». Εκτίθεται σε ειδική αίθουσα στην πρώτη πτέρυγα του δεύτερου ορόφου. Η αίθουσα έχει τη μορφή λαβυρίνθου, που προκαλεί ένα αίσθημα μυστηρίου και ο φωτισμός εστιάζει στο έντονο βλέμμα της «Τσιγγανοπούλας». Κατά την άποψή μου, κάποια μέρα η φήμη αυτού του μωσαϊκού μπορεί να ξεπεράσει αυτή της Μόνα Λίζα, διότι αυτό το βλέμμα, με την αξέχαστη έκφραση, ανήκει σε πολύ παλαιότερες εποχές, πριν από χιλιάδες χρόνια.

Μετά από μια τόσο κουραστική μέρα, αποφασίζουμε ότι είναι καλύτερο να τελειώσουμε την επίσκεψή μας σε αυτή την πόλη χωρίς άλλη δραστηριότητα και ακυρώνουμε το ταξίδι μας στο Halfeti και στους άλλους υπαίθριους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής. Υπόσχομαι στον εαυτό μου να επιστρέψω ίσως την άνοιξη. Όμως, για όσους αγαπούν τις ιστορίες γύρω από αυτά τα αρχαία μνημεία, παραθέτω πιο κάτω μερικές πληροφορίες.

Η αρχαία πόλη στο Dülük (Δολίχη)

Η Δολίχη (σημερινό Dülük) χρονολογείται από την ελληνιστική εποχή, κατά το 2^ο π.Χ. αιώνα. Υπήρξε σημείο συνάντησης των πολιτισμών της Ανατολής και της Δύσης και θρησκευτικό κέντρο για τη λατρεία του θεού Teshub (Σ.τ.μ. θεός των κεραυνών για τους Χετταίους) και του Διός Δολιχηνού (Σ.τ.μ. Ρωμαϊκού θεού, προϊόν συγκρητισμού των πολιτισμών της περιοχής). Ο μεγαλύτερος ναός λατρείας του Μίθρα στον κόσμο βρίσκεται στο Dülük. Υπάρχει επίσης εδώ μια νεκρόπολη, πολλοί ταφικοί οίκοι και εκκλησίες σκαλισμένες στο βράχο.

Το υπαίθριο μουσείο στο Yesemek

Αυτό το μέρος βρίσκεται σε απόσταση 113 χιλιομέτρων από το Gaziantep, κοντά στην πόλη İslahiye και υπήρξε λατομείο και εργαστήριο γλυπτικής για τους Χετταίους πριν από 3.500 χρόνια. Τα αγάλματα βρίσκονται διασκορπισμένα σε έναν πράσινο λόφο, μερικά κείτονται πλάγια, άλλα με την πρόσοψη στραμμένη προς στο έδαφος. Τα περισσότερα αναπαριστούν λέοντες με χαίτη και φτερά σε στάση όρθια ή καθιστή. Άλλα αναπαριστούν σφίγγες, αγάλματα αρματοδρόμων, αρκτόμορφους άνδρες και δίδυμους ή τρίδυμους θεούς και πλάσματα των βουνών.

Rumkale/ Hromgla

Αυτή η καστρούπολη βρίσκεται σε απόσταση 62 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης και έχει εκπληκτικά οικοδομήματα και φυσική ομορφιά. Υπάρχει ένας θρύλος ότι ο Άγιος Ιωάννης, ο Ευαγγελιστής σκάλισε μια σπηλιά μέσα στο Rumkale, όπου και έζησε και έφτιαξε αντίτυπα της Βίβλου. Λέγεται ότι ο τάφος του βρίσκεται εδώ και γι’ αυτό το λόγο ο τόπος θεωρείται ιερός από τους Χριστιανούς. Στο κάστρο, εκτός από τα πέτρινα τείχη και τους πύργους, μπορεί κανείς να δει ένα μικρό τζαμί, την Εκκλησία του ποιητή-Άγιου Ναρσή, τις στέρνες και τα πηγάδια του μοναστηριού του Barşavma και αρκετές άλλες κατασκευές που δεν έχουν ακόμα ταυτοποιηθεί.

Την Κυριακή, περάσαμε την περισσότερη ώρα σε ένα μέρος που λέγεται Bey Mahallesi, μια από τις παλαιότερες διατηρημένες γειτονιές της πόλης. Όπως και στο Παζάρι του Χαλκού, οι δρόμοι και τα παλιά σπίτια είναι ανακαινισμένα και διατηρούνται με τη βοήθεια των κρατικών και δημοτικών αρχών. Η περιοχή βρίσκεται σε μια πλαγιά και ονομάζεται έτσι λόγω του Μπέη Τζαμί, το οποίο δυστυχώς δε σώθηκε ως τις μέρες μας. Όσο περιπλανιόμασταν στα σοκάκια χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, ένα αίσθημα γαλήνης μας κυρίευσε, δίπλα στους τοίχους των παλιών αρχοντικών. Πραγματικά, μία από τις εξέχουσες ιδιότητες αυτής της περιοχής είναι ότι σε βοηθά να καταγράψεις το πώς ζούσαν οι παλαιότεροι κάτοικοι αυτών των σπιτιών, με τα χαγιάτια τους, τις κουζίνες και τα κελάρια τους. Αυτή τη φορά κάνουμε διάλειμμα για καφέ στο Papirüs ένα παλιό αρχοντικό με μια τεράστια εσωτερική αυλή (χαγιάτι). Μπορεί κανείς επίσης να περιηγηθεί στα εγκαταλελειμμένα δωμάτια και να θαυμάσει τα πολύχρωμα ξύλινα ταβάνια και τις παλιές φωτογραφίες των κατοίκων που δε ζούνε πια.

ΠΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ BEY MAHALLESI

Τελειώνοντας το ταξίδι μας, πήγαμε σε ένα εστιατόριο που ονομάζεται Aşina (ένα από τα αγαπημένα των ντόπιων) και δοκιμάσαμε ένα πιάτο που λέγεται yuvalama, το οποίο μου άρεσε πάρα πολύ. Τώρα συνειδητοποιώ ότι το άρθρο δεν περιλαμβάνει αρκετά πράγματα σε σχέση με το φαγητό και για να καλύψω αυτό το κενό, ιδού μερικά από τα πιο γνωστά πιάτα του Gaziantep.

Η κουζίνα του Gaziantep

Ο μπακλαβάς και τα κεμπάπ του Gaziantep είναι γνωστά ανά τον κόσμο (όσο γράφω αυτό το άρθρο, η Ευρωπαϊκή Ένωση μόλις ενέκρινε τον μπακλαβά του Gaziantep ως προϊόν γεωγραφικής προέλευσης. Τα μπαχαρικά που χρησιμοποιούνται στα φαγητά δίνουν μια ιδιαίτερη γεύση: πελτές ντομάτας, πάστα πιπεριάς, σάλτσες και μίγματα μπαχαρικών είναι ο λόγος για τον οποίον τα φαγητά και τα γλυκά του Gaziantep διατηρούν τη φήμη τους. Μερικά από τα φαγητά αυτά είναι το κεμπάπ με κρεμμύδι, το κεμπάπ με ψιλό πληγούρι, το κεμπάπ μελιτζάνας, το κεμπάπ με μούσμουλα, το κεμπάπ με τρούφα, η σούπα γιαουρτιού με ριζοκεφτέδες (yuvalama), το πιλάφι με στάρι, το πιλάφι με φακές, το λαχματζούν, τα κατμέρια, ο στριφτός και ο τριγωνικός μπακλαβάς και τα γλυκά με χυμό σταφυλιού (şira).

ΑΝΤΙΟ ΖΕΥΓΜΑ, ΑΝΤΙΟ GAZİANTEP, ΑΝΤΙΟ ΤΣΙΓΓΑΝΟΠΟΥΛΑ 🙂

Κείμενο: Nilüfer Akça

Φωτογραφίες: Tarkan Aktaş